Αντίο παλιε χρόνε…

Άγιος Ζωτικός ο ορφανοτροφος

Αγία Μελανη η Ρωμαια

Ἀντρὲϊ Ταρκὸφκυ~Ἓνας ποιητὴς στὸν κινηματογρὰφο

Αντρέι Ταρκόφσκι:»Ο ουρανός δεν είναι άδειος…»

Ό Αντρέι Ταρκόφσκι(1932-1986) —μικρός, νευ­ρικός, βίαιος, σχεδόν ασιατικός τύπος-—δεν είναι λιγότερο απαιτητικός από τις ταινίες του. «Οσο αδιαφορεί για την ικα­νοποίηση του κοινού, θεωρώντας πώς το έργο πού έχει να κάνει πρέπει να το κάνει, χωρίς να ενδιαφέρεται για μόδες και για επιτυχίες, άλλο τόσο δεν φροντίζει να προσελκύσει τον τύπο και άλλα κέντρα κοινής γνώμης. Απεχθάνεται την κινημα­τογραφική κριτική, πού τη βρίσκει στο σύνολο της μέτρια. Αποφεύγει τους δη­μοσιογράφους. Αγαπά να προκαλεί, να διακηρύττει, λόγου χάρη, παρωχημένες θέσεις του τύπου: Ό άνδρας είναι για να ενεργεί και να δημιουργεί. Ή γυναίκα για ν’ αγαπά τον άνδρα.Αυτή ή αποσιώπηση όσον άφορα το σχολιασμό του έργου του, μαζί με τη δυ­σκολία προσέγγισης των ταινιών του, ιδί­ως των τελευταίων, μπορεί να εξηγήσει μια σοβαρή παρεξήγηση, πού είναι πια καιρός να διαλυθεί, για την προσωπική μεταφυσική του Ταρκόφσκυ. Ό κινημα­τογραφικός τύπος ιδιαίτερα, έχει παρου­σιάσει τον Ταρκόφσκυ όχι σαν ένα πιστό, άλλα σαν έναν άνθρωπο πού νοσταλγεί το Θεό. Βάζουν στο στόμα του Ταρκό­φσκυ —φράσεις εκατό φορές ξαναειπωμένες—: «Για μένα ό ουρανός είναι άδειος» (Postif Νο 109), «Δεν διαθέτω το όργανο με το όποιο νοιώθουμε τον Θεό» (Ecran Νο 66).
Ρωτήσαμε τον Ταρκόφσκυ πώς μπο­ρούσε να συμβιβάζει τον αγνωστικισμό αυτόν με την ολοφάνερη πνευματικότη­τα, πώς μπορούσε να λέει ταυτόχρονα: «Τό νόημα της ζωής είναι να υψωνόμαστε πνευματικά» και «Για μένα ό ουραγός εί­ναι άδειος»
…Αναπήδησε: «Ό ουρανός είναι άδει­ος… Ποτέ δεν τοπα αυτό! Που διαβάσατε κάτι τέτοιο; Ό Μπέργκμαν θα μπορούσε να το πει ή ό Κίρκεγκαρντ! Εγώ ποτέ!»
 — Για σας λοιπόν ό ουρανός δεν είναι άδειος; 
–    «Οχι, βέβαια!-    
-Το ερώτημα γίνεται πιο απλό. Τι εί­ναι για σας το πνευματικό; Ποια είναι ή πίστη σας;
— Πιστεύω πώς ό άνθρωπος δημιουρ­γήθηκε από Κάποιον πού είναι ανώτερος,πού είναι άπειρος και πώς όλη ή ζωή οφεί­λει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.
— Αυτό το ανώτερο Όν εΐναι ό Θεός της χριστιανικής παραδόσεως;
– Αναμφίβολα. — Θα λέγατε πώς είστε Όρθόδοξος;
–  Ναι
— Εΐναι ή πρώτη φορά πού δίνετε μια τόσο απλή απάντηση σ’ αυτό το ερώτη­μα…— Εΐναι ή πρώτη φορά πού μου θέτουν τέτοιο ερώτημα. Οι δημοσιογράφοι ερμη­νεύουν με τον τρόπο τους. Γράφουν ό,τιθέλουν. «Η δεν καταλαβαίνουν…— Κι όμως, είναι πολύ πιο απλό να ξέ­ρουν πώς έπικαλείσθε την  Όρθοδοξία μάλλον, παρά μια «κούφια», διάχυτη πνευ­ματικότητα…— Θα θελα να προσθέσω πώς βρίσκο­μαι ακόμη μακριά από αυτό προς το όποιο τείνω.Μιλάω για ένα ιδανικό, προσωπικά είμαι πολύ μακριά.— Διαβάσαμε επίσης για σας πώς είστε κάποιος πού πέρασε μετά τον   «Αντρέι Ρουμπλιώφ «από μια πίστη στον Θεό σε μια πίστη στην τέχνη» (Etudes cinematographiques Νο 135-138).— (Δυνατά γέλια). Καλό κι αυτό… (ε­ξοργισμένος) Ποια τέχνη; Πώς μπορεί να«πιστεύει» κανείς στην τέχνη; Ποτέ δεν πίστεψα στην τέχνη. Ή τέχνη είναι ή αν­τανάκλαση μέσα στον καθρέφτη αύτού πού είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Ημα­στε πλασμένοι κατ’ εικόνα Θεού, και ή πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις οπού γινόμαστε όμοιοι του.
 -Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρη­σκευτική αντίληψη της τέχνης
— Πραγματικά. Ή τέχνη είναι μια προ­σευχή. Είναι ή προσευχή μου. Κι άν ή προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον, τότε ή τέ­χνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του άν­θρωπου είναι να υπηρετεί. Ό κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέ­σεως, χάρις στον Θεό, τη διακονία. Δεν υπάρχει αμφιβολία πώς οι άνθρωποι με το να μη διακονούν, αλλά να υποδουλώνουν τους άλλους, προσπαθούν ν’ αναποδογυ­ρίσουν τη σχέση και να θεμελιώσουν έτσι την εξουσία τους. Γι αυτό ή ιστορία της ανθρωπότητας δέν είναι τίποτε άλλο πα­ρά αγώνες για την εξουσία.
– Αντί να πούμε διακονούν,θα μπο­ρούσαμε να πούμε ν’ αγαπούν;
–  Ασφαλώς.
— Και με ποιο τρόπο ή τέχνη μπορεί νά ναι έτσι διακονία και αγάπη;
– «Α… Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Εΐναι το μυστήριο της δημι­ουργίας. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε εί­κοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς δημιουργήθηκε ό κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ το μυστήριο της δημιουργίας. «Οταν γονατί­ζουμε μπροστά σε μια εικόνα και προσευ­χόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με τόν ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή, βρίσκεις τα σωστό πρόσω­πα πού θα βάλεις στο έργο σου.
— Οί ταινίες σας είναι ή έκφραση αγά­πης για τον Δημιουργό;
— Θα’θελα πολύ να το πιστέψω… Δεν υπάρχει αμφιβολία, προσθέτουμε πάντα ένα  σωρό  πράγματα  στην δημιουργική ορμή, αλλά το ιδανικό για μένα θά’ταν ν’απελευθερωθώ από όλα αυτά τα περιττά.
Ό Μπαχ για παράδειγμα: Να ή καθαρή δημιουργία.

Μνὴμη Ἀντρὲι Ταρκὸφσκι (ἀπὸ Μπὰμπη)

Πριν ορίσουμε τι είναι τέχνη,
πρέπει να απαντήσουμε
σε μια ευρύτερη ερώτηση:
Ποιο νόημα έχει
η ζωή του ανθρώπου στη γη;

Ίσως να βρεθήκαμε εδώ για
να ανυψωθούμε πνευματικά.

Αν η ζωή μας τείνει σ’ ένα
πνευματικό πλούτο,

ίσως η τέχνη
να είναι ένας από τους
τρόπους προσέγγισης
αυτού του σκοπού.

Η τέχνη πρέπει
να βοηθάει τον άνθρωπο
στην πνευματική του εξύψωση.

Μερικοί λένε ότι η τέχνη
βοηθάει τον άνθρωπο
να κατανοήσει τον κόσμο.

Ότι είναι γνώση, όπως και κάθε
διανοητική δραστηριότητα.

Δεν πείθομαι
με την εκδοχή της γνώσης.
Με αυτή την έννοια
είμαι σχεδόν αγνωστικιστής.

Η γνώση μας απομακρύνει
όλο και περισσότερο από τον
βασικό σκοπό της ζωής μας.

Όσο πιο πολλά μαθαίνουμε,
τόσα λιγότερα ξέρουμε,
αφού όσο εμβαθύνουμε,
ο ορίζοντας στενεύει.

Η τέχνη εξυψώνει τον άνθρωπο
για να ξεπεράσει τον εαυτό του
και να φτάσει σε αυτό
που θα ονομάζαμε
ελεύθερη βούληση.

Ο καλλιτέχνης υπάρχει,
επειδή ο κόσμος δεν είναι τέλειος.

Κανείς δε θα είχε
την ανάγκη της τέχνης,
αν στον κόσμο βασίλευαν
η ομορφιά και η αρμονία.

Ο άνθρωπος,
δε θα έψαχνε την αρμονία
σε άλλες δραστηριότητες.

Θα ζούσε μέσα της.

Η τέχνη γεννιέται
από τις κακοτεχνίες
του κόσμου.

Η φυγή στην Αίγυπτο

Κυριακὴ μετὰ τὴν Χριστοῦ Γὲννησιν

(Ματθ. 2,13-23)

Ἀναχωρησάντων τῶν μάγων,

13. ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ’ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων· ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι· μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό.

14. Ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον,

15. καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου, ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος· ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου.

16. Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων, ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλεὲμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων.

17. τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν ὑπὸ Ἱερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος·

18. φωνὴ ἐν Ῥαμᾶ ἠκούσθη, θρῆνος καὶ κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς· Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν.

19. Τελευτήσαντος δὲ τοῦ Ἡρῴδου ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου κατ’ ὄναρ φαίνεται τῷ Ἰωσὴφ ἐν Αἰγύπτῳ

20. λέγων· ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ πορεύου εἰς γῆν Ἰσραήλ· τεθνήκασι γὰρ οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχὴν τοῦ παιδίου.

21. ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ ἦλθεν εἰς γῆν Ἰσραήλ.

22. ἀκούσας δὲ ὅτι Ἀρχέλαος βασιλεύει ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας ἀντὶ Ἡρῴδου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν· χρηματισθεὶς δὲ κατ’ ὄναρ ἀνεχώρησεν εἰς τὰ μέρη τῆς Γαλιλαίας,

23. καὶ ἐλθὼν κατῴκησεν εἰς πόλιν λεγομένην Ναζαρέτ, ὅπως πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν διὰ τῶν προφητῶν ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται.

Ὁ Χριστὸς ὡς ἄνθρωπος

Ἐπίσκοπος Κάλλιστος Γουέαρ

Ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος δὲν µποροῦσε νὰ ἔρθει στὸ Θεό, ὁ Θεὸς ἦρθε στὸν ἄνθρωπο, ταυτίζοντας τὸν ἑαυτό του µὲ τὸν ἄνθρωπο µὲ τὸν πιὸ ἄµεσο τρόπο. Ὁ αἰώνιος Λόγος καὶ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, τὸ δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἔγινε ἀληθινὸς ἄνθρωπος, ἕνας ἀπὸ ἐµᾶς. Συµµετέχει ἀπόλυτα στὸ κάθε τί ποὺ µᾶς ἀποτελεῖ κι ἔτσι µᾶς δίνει τὴ δυνατότητα νὰ συµµετέχουµε σ’ αὐτὰ ποὺ τὸν ἀποτελοῦν, στὴ θεϊκή του ζωὴ καὶ στὴ δόξα του. Ἔγινε ὅ,τι εἴµαστε γιὰ νὰ µᾶς κάνει ὅ,τι εἶναι αὐτός.

Ὁ Θεὸς ἑνώνεται µὲ τὴ δηµιουργία του πιὸ στενὰ ἀπ’ τὴ κάθε δυνατὴ ἕνωση, καθὼς γίνεται ὁ ἴδιος αὐτὸ ποὺ δηµιούργησε. Ὁ Θεὸς σὰν ἄνθρωπος ἐκπληρώνει τὸ µεσολαβητικὸ ἔργο ποὺ ὁ ἄνθρωπος ἀπέκρουσε κατὰ τὴ πτώση. Ὁ Ἰησοῦς, ὁ Σωτήρας µας, γεφυρώνει τὴν ἄβυσσο ἀνάµεσα στὸ Θεὸ καὶ στὸν ἄνθρωπο γιατί εἶναι ταυτόχρονα καὶ Θεὸς καὶ ἄνθρωπος. Ὅπως λέµε σ’ ἕναν ἀπὸ τοὺς ὀρθόδοξους ὕµνους τῆς παραµονῆς τῶν Χριστουγέννων. «Ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ σήµερον ἡνώθησαν, τεχθέντος τοῦ Χριστοῦ. Σήµερον Θεὸς ἐπὶ γῆς παραγέγονε, καὶ ἄνθρωπος εἰς οὐρανοὺς ἀναβέβηκε».

Ἡ Ἐνσάρκωση λοιπὸν εἶναι ἡ ὑπέρτατη πράξη τοῦ Θεοῦ γιὰ νὰ µᾶς ἀπολυτρώσει καὶ νὰ ξανασυνδέσει τὴν ἐπικοινωνία µας µαζί του. Ἔχει περισσότερη σηµασία ἀπὸ µιὰ ἀναίρεση τῆς πτώσης ἢ µιὰ ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στὴν ἀρχική του κατάσταση µέσα στὸ Παράδεισο. Ὅταν ὁ Θεὸς γίνεται ἄνθρωπος, αὐτὸ σηµαδεύει τὴν ἀρχὴ ἑνὸς οὐσιαστικὰ νέου σταδίου στὴν ἱστορία τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὄχι µόνο τὴν ἐπιστροφή του στὸ παρελθόν.

Ἡ Ἐνσάρκωση ἀνεβάζει τὸν ἄνθρωπο σ’ ἕνα καινούριο ἐπίπεδο, ἡ τελευταία κατάσταση εἶναι ὑψηλότερη ἀπὸ τὴν πρώτη. Μόνο µέσα στὸν Ἰησοῦ Χριστὸ βλέπουµε νὰ ἀποκαλύπτονται ὅλες οἱ δυνατότητες τῆς ἀνθρώπινης φύσης µας. Μέχρι νὰ γεννηθεῖ, ἡ ἀληθινὴ σηµασία τῆς προσωπικότητάς µας ἦταν κρυµµένη. Ἡ γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ὅπως λέει ὁ Μ. Βασίλειος, εἶναι «ἡ γενέθλια ἡµέρα ὅλου τοῦ ἀνθρώπινου γένους».

Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ πρῶτος τέλειος ἄνθρωπος- τέλειος δηλαδὴ ὄχι µόνο δυναµικά, ὅπως ἦταν ὁ Ἀδὰµ µὲ τὴν ἀθωότητά του πρὶν ἀπὸ τὴν πτώση, ἀλλὰ µὲ τὴν ἔννοια τῆς ἀπόλυτα πραγµατοποιηµένης «ὁµοίωσης». Ἡ Ἐνσάρκωση λοιπὸν δὲν εἶναι µόνο ἕνας τρόπος γιὰ ν’ ἀπαλειφθοῦν τὰ ἀποτελέσµατα τοῦ προπατορικοῦ ἁµαρτήµατος, ἀλλὰ εἶναι ἕνα οὐσιαστικὸ στάδιο στὸ ταξίδι τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴν θεία εἰκόνα στὴ θεϊκὴ ἐξοµοίωση. Ἡ ἀληθινὴ αἰτία λοιπὸν γιὰ τὴν Ἐνσάρκωση δὲν βρίσκεται στὴν ἁµαρτωλότητα τοῦ ἀνθρώπου ἀλλὰ στὴ πεπτωκυία φύση του, στὴν ὕπαρξή του ποὺ ἔγινε σύµφωνα µὲ τὴ θεϊκὴ εἰκόνα καὶ εἶναι ἱκανὴ νὰ ἑνωθεῖ µὲ τὸ Θεό.

Η προσκύνησις των Μαγων