Τρεῖς Ἱεράρχες καὶ παιδεία: ἔξοδος στὴ Ζωὴ
Δημοσιογράφος (Δ): Τὴν εὐχή σας, ἅγιοί του Θεοῦ. Σκέφθηκα νὰ ζητήσω τὴ γνώμη σας στὰ φλέγοντα θέματα τῆς παιδείας καὶ τῆς ἀγωγῆς, στὰ ὁποῖα εἶσθε εἰδικοί.
Βασίλειος (Β): Χαιρόμαστε ποὺ ἐνδιαφέρεσθε γιὰ τὴν παιδεία. Ἡ πραγματικὴ παιδεία εἶναι ἀγωγὴ ὠφέλιμη γιὰ τὴν ψυχή, ποὺ τὴν καθαρίζει ἀπὸ ἐλαττώματα, πολλὲς φορὲς μὲ κόπο καὶ πόνο.
Γρηγόριος(Γ): Νομίζω ὅτι ὅλοι οἱ φρόνιμοι ἄνθρωποι ὁμολογοῦν πὼς ἡ παιδεία εἶναι τὸ πρῶτο ἀγαθὸ ποὺ διαθέτουμε. Ὄχι μόνο ἡ Χριστιανική, ποὺ εἶναι καὶ ἡ εὐγενέστερη καὶ ποὺ περιφρονεῖ κάθε κομψότητα καὶ κάθε φιλοδοξία τῶν λόγων γιὰ νὰ κρατήσει μόνο τὴ σωτηρία καὶ τὸ κάλλος τῶν νοητῶν πραγμάτων, ἀλλὰ καὶ ἡ ἐξωτερικὴ μόρφωση τὴν ὁποία κάποιοι Χριστιανοὶ ἀπὸ κακὴ ἐκτίμηση ἀπορρίπτουν διότι τάχα εἶναι ὕπουλη καὶ ἀπατηλὴ καὶ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὸν Θεό.
Ἰωάννης (Ἰ): Ἀπὸ τὴν τέχνη αὐτὴ δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερη. Τίποτε δὲν συγκρίνεται μὲ τὸ νὰ διαπαιδαγωγήσεις τὴν ψυχὴ καὶ νὰ διαπλάσεις τὴ διάνοια ἑνὸς νέου. Χρειάζεται περισσότερη προσοχὴ καὶ ἀκρίβεια καὶ ἀπὸ ἐκείνη ποὺ ἔχουν οἱ ζωγράφοι καὶ οἱ γλύπτες.
Δ: Γιατί εἶναι τόσο μεγάλη ἡ σημασία τῆς παιδείας;
Β: Ἡ δύναμη τῆς παιδείας βασίζεται στὸ γεγονὸς ὅτι ἀσκεῖται πάνω σὲ ψυχὴ εὔπλαστη ἀκόμη, ὅπως τὸ κερί. Ἔτσι, ὅταν θὰ ἔλθει ἡ ἀνάπτυξη τοῦ λογικοῦ, ἡ δύναμη τῆς συνήθειας θὰ συμμαχήσει μαζί του πρὸς τὴν σωστὴ κατεύθυνση. Τὰ μαθήματα ἀρετῆς ποὺ θὰ ἐντυπωθοῦν στὸ παιδὶ ἀπὸ τὴν παιδικὴ ἡλικία εἶναι ἀνεξάλειπτα.
Ι: Μεγάλος θησαυρὸς εἶναι τὰ παιδιά μας καὶ χρειάζονται πολλὴ ἐπιμέλεια. Ὅταν πρόκειται νὰ μάθουν μία τέχνη ψάχνουμε νὰ βροῦμε τὸν πλέον κατάλληλο νὰ τοὺς τὴ διδάξει. Γὶ΄ αὐτοὺς ποὺ θὰ διαμορφώσουν τὴν ψυχή τους, ὅμως, δὲ νοιαζόμαστε ἀνάλογα.
Δ: Πέστε μᾶς κάτι γιὰ τὶς δικές σας σπουδές.
Γ: Ὁ Βασίλειος κι ἐγὼ συνδεθήκαμε μὲ στενὴ καὶ ἱερὴ φιλία στὴν Ἀθήνα ὅπου ἐπήγαμε νὰ σπουδάσουμε. Δὲν γνωρίζαμε δρόμους ἄλλους ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ὁδηγοῦσαν στὸ ναὸ καὶ στὴ σχολή μας. Μάλιστα, μπορῶ νὰ πῶ ὅτι ἐκεῖ καὶ τὸν Θεὸ πλησιάσαμε περισσότερο, βλέποντας τὰ ἀντίθετα παραδείγματα.
Δ: Μερικὲς φορὲς παρατηροῦμε νὰ μὴν ἐπιτυγχάνονται οἱ στόχοι τῆς παιδείας. Τί φταίει ποῦ δὲν γίνεται ἀποτελεσματική;
Ι: Τὸ σκοπὸ τῆς ἐκπαιδεύσεως τὸν καταστρέφουν συνήθως τὰ ἑξῆς αἴτια: οἱ περιορισμένες δυνατότητες τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἀμάθεια καὶ ἡ ὀκνηρία τῶν δασκάλων, οἱ πολλὲς ἀπασχολήσεις τοῦ πατέρα, ἡ ἔλλειψη δαπανῶν γιὰ τὴν παιδεία καὶ μισθῶν γιὰ τοὺς δασκάλους, καθὼς καὶ ἡ κακία καὶ ὁ φθόνος τῶν συμμαθητῶν.
Δ: Μὲ ποιὸ τρόπο παίζει ρόλο καὶ ὁ ἐκπαιδευτικός;
Ι: Μὲ τὴν προσωπικότητά του. Ἂς εἶναι κοινὸ σχολεῖο σὲ ὅλους καὶ ὑπόδειγμα ἀρετῆς ἡ λαμπρότητα τοῦ βίου σου, ἡ ὁποία πρέπει νὰ βρίσκεται μπροστὰ σὲ ὅλους σὰν ἀρχέτυπη εἰκόνα, ἔχοντας ὅλα τὰ καλὰ μέσα της καὶ δίνοντας μὲ μεγάλη εὐκολία τὰ παραδείγματα σ΄ ἐκείνους ποὺ θέλουν νὰ ἀποτυπώσουν μέσα τοὺς κάποιο ἀπὸ τὰ καλὰ ποὺ ἔχει. Οἱ μαθητὲς τότε πρὸ πάντων ἀγαποῦν καὶ μιμοῦνται τὸ καλό, ὅταν ἔχουν τέτοια παραδείγματα ἀπὸ τοὺς δασκάλους τους… Ἐκεῖνος ποὺ ἐφαρμόζει πρῶτος ἐκεῖνα ποὺ συμβουλεύει στοὺς ἄλλους, μὲ τὴν ἔμπρακτη τήρηση τῆς συμβουλῆς πείθει περισσότερο ἀπ’ ὅλα τὸν ἀκροατή.
Β: Οἱ νέοι δὲν πρέπει νὰ παραδώσουν διὰ μίας τὰ πηδάλια τῆς διάνοιάς τους στοὺς δασκάλους καὶ στοὺς λογίους καὶ νὰ τοὺς ἀκολουθοῦν ὅπου αὐτοὶ τοὺς ὁδηγοῦν, ἀλλὰ νὰ γνωρίζουν τί νὰ δέχονται ἀπὸ αὐτοὺς καὶ τί νὰ παραβλέπουν.
Ι: Ὁ καλὸς δάσκαλος εἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπὸ φθόνο καὶ ἔπαρση. Θέλει οἱ ἀρετὲς νὰ γίνουν κοινὸ κτῆμα τῶν μαθητῶν του, θέλει μόνο νὰ τοὺς ἐξισώσει σὲ ὅλα μὲ τὸν ἑαυτό του. Γιατί αὐτὸ κυρίως εἶναι τὸ γνώρισμα τοῦ πραγματικοῦ δασκάλου, τὸ νὰ συμπάσχει στὶς συμφορὲς τῶν μαθητῶν του, τὸ νὰ θρηνεῖ καὶ νὰ πενθεῖ γιὰ τὰ τραύματα αὐτῶν ποὺ ἔχει στὴν εὐθύνη του.
Δ: Πῶς πρέπει νὰ γίνεται τὸ μάθημα ὥστε νὰ ἐκπληρώνεται τὸ μορφωτικὸ ἰδεῶδες;
Β:Τὰ μαθήματα πρέπει νὰ γίνονται μὲ εὐχάριστο τρόπο καὶ νὰ προσφέρονται βραβεῖα στοὺς μαθητές, ὥστε νὰ ἐκπληρώνουν τὸν σκοπὸ τοὺς ἄνετα καὶ χωρὶς πίεση καὶ λύπη. Μάθημα ποὺ ἔγινε μὲ βία δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ παραμείνει· ὅσα ὅμως εἰσέρχονται μέσα μας μὲ εὐχαρίστηση καὶ χάρη, κάπως μονιμότερα ἐγκαθίστανται στὴν ψυχή μας.
Ι: Δὲν ἀρκεῖ μόνο ἡ ἀνάγνωση ἂν δὲν προστεθεῖ καὶ ἡ κατανόηση. Διότι, ὅπως ἀκριβῶς ἂν κάποιος τρέφεται ἀλλὰ δὲν χωνεύει τὴν τροφὴ δὲν θὰ ζήσει ποτέ, ἔτσι καὶ ἂν κάποιος διαβάζει ἀλλὰ δὲν καταλαβαίνει τίποτε, δὲν θὰ βρεῖ τὴν ἀλήθεια.
Δ: Συμμερίζεσθε καὶ σεῖς τὴν ἄποψη ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὑπερφορτώνεται τὸ παιδὶ μὲ γνώσεις;
Β: Φυσικά. Ὅταν ἡ διάνοια ἀδυνατεῖ νὰ τὰ συλλάβει ὅλα μαζί, παθαίνει τὸ ἴδιο μὲ τὸ στομάχι ποὺ ἀδυνατεῖ νὰ χωνέψει αὐτὰ ποὺ ἔφαγε, ἐξ αἰτίας τοῦ ὑπερβολικοῦ κόρου.
Δ: Φαντάζομαι πόσο κουραστικὸ θὰ εἶναι τὸ λειτούργημα τοῦ δασκάλου.
Ι: Ὁ κόπος εἶναι βαρὺς ὅταν εἶναι μάταιος. Ἂν ὁ μαθητὴς προσέχει καὶ τὸ ἀποδεικνύει μὲ ἔργα, δὲν αἰσθανόμαστε καθόλου τοὺς κόπους μας.
Δ: Γιατί οἱ περισσότεροι μαθητὲς βρίσκουν κουραστικὴ τὴν παιδεία καὶ τὴν ἀποστρέφονται;
Β: Ἡ παιδεία στὴν ἀρχὴ φαίνεται νὰ προξενεῖ δυσφορία καὶ ὄχι χαρά· ἀργότερα ὅμως ἀποφέρει καρπὸ εἰρήνης καὶ σωτηρίας. Δυστυχῶς οἱ περισσότεροι κουράζονται ἀπὸ τὴν δυσκολία τῶν πραγμάτων καὶ δὲν ἀναμένουν τὴν ὠφέλεια ἀπὸ τὴν ἔκβαση, ἀλλὰ μὲ τὸ νὰ δυσανασχετοῦν μπροστὰ στὴν δυσχέρεια τῆς μαθήσεως παραμένουν στὴν ἀρρώστια τῆς ἀμάθειας.
Ι: Ἡ παιδαγωγία εἶναι σκληρὴ ἀλλὰ ἔχει καρποὺς γλυκεῖς, ὅπως ἀπὸ τὸν τραχὺ κορμὸ τοῦ δένδρου βγαίνει γλυκὸ φροῦτο.
Δ: Παρατηροῦμε τὸ φαινόμενο νὰ ἐπιδιώκουν σχεδὸν ὅλοι ἀνώτατες σπουδὲς καὶ νὰ μὴν καταδέχονται τὰ πρακτικὰ ἐπαγγέλματα.
Ι: Κανεὶς ἀπὸ ὅσους ἀσκοῦν χειρωνακτικὸ ἐπάγγελμα νὰ μὴν ντρέπεται, ἀλλὰ νὰ ντρέπονται ὅσοι τρέφονται ἄδικα καὶ μένουν ἀργοὶ καὶ χρησιμοποιοῦν πολλοὺς ὑπηρέτες. Τὸ νὰ τρέφεται κάποιος πάντοτε ἐργαζόμενος ἀποτελεῖ εἶδος φιλοσοφημένης ζωῆς· οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν εἶναι καθαρότερες καὶ οἱ διάνοιές τους πιὸ ρωμαλέες.
Β: Ὁ καθένας πρέπει νὰ προσέχει τὴ δική του ἐργασία καὶ νὰ τὴν φροντίζει μὲ ζῆλο καὶ προθυμία καὶ ἐπιμέλεια, σὰ νὰ τὴν ἐποπτεύει ὁ Θεός. Καὶ νὰ μὴν πηγαίνει ἀπὸ τὴ μία δουλειὰ στὴν ἄλλη, διότι εἶναι προτιμότερο νὰ ἐκτελοῦμε μία τέχνη σωστὰ παρὰ νὰ καταπιανόμαστε μὲ πολλὲς ἀτελῶς. Αὐτὸ φανερώνει ἐπιπόλαιο χαρακτήρα· η, ἂν δὲν ὑπάρχει, τὸν δημιουργεῖ.
Δ: Ποιὸν θεωρεῖτε ἀληθινὰ μορφωμένο;
Β: Ἀνθρώπινη σοφία εἶναι ἡ ἐμπειρικὴ γνώση τῶν πραγμάτων τῆς ζωῆς… Σοφία ἀληθινὴ εἶναι ἡ ἐπιστήμη καὶ τῶν θείων καὶ τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων καὶ τῶν αἰτιῶν τους. Πολλοί, ἐξ αἰτίας τῆς μελέτης τῶν ἐπιστημῶν, ἔχουν παραμελήσει τὴ γνώση τοῦ Θεοῦ.
Γ: Γιὰ μένα δὲν εἶναι σοφὸς ἐκεῖνος ποὺ ἔχει σοφία λόγου, οὔτε ἐκεῖνος ποὺ παρουσιάζει μὲν εὐφράδεια ἀλλὰ ἔχει ἄστατη καὶ ἀδιαμόρφωτη ψυχή, σὰν τοὺς τάφους οἱ ὁποῖοι ἐξωτερικὰ μὲν εἶναι ἐμφανίσιμοι καὶ ὡραῖοι ἐνῶ ἐσωτερικὰ κρύβουν πτώματα καὶ δυσωδία. Σοφὸ θεωρῶ ἐκεῖνον ποὺ λέει μὲν λίγα περὶ ἀρετῆς, ἀλλὰ παρουσιάζει πολλὰ μὲ τὴ ζωή του καὶ ἐπιβεβαιώνει μὲ τὴν πράξη τὴν ἀξιοπιστία τοῦ λόγου του. Σοφία εἶναι τὸ νὰ γνωρίζει κανεὶς τὸν ἑαυτό του καὶ νὰ μὴν ὑπερηφανεύεται.
Ι: Θέλετε νὰ σᾶς πῶ ποιὸ εἶναι τὰ γνωρίσματα τοῦ ἀληθινὰ φιλοσοφημένου καὶ καλλιεργημένου ἀνθρώπου; Εἶναι ἡ περιφρόνηση τοῦ πλούτου καὶ τῆς δόξας, καθὼς καὶ τὸ νὰ εἶναι ἀνώτερος ἀπὸ φθόνο καὶ κάθε πάθος.
Δ: Τί ἀπαντᾶτε σ’ ἐκείνους ποῦ ἰσχυρίζονται πῶς ἡ πίστη ἀναιρεῖ τὶς δυνατότητες τοῦ ἀνθρώπινου λογικοῦ;
Γ: Ἡ λογική μας εἶναι κατώτερη τῶν θείων πραγματικοτήτων… Ἡ πίστη εἶναι ἡ πλήρωση τοῦ λογικοῦ μας.
Δ: Πάντως καταλαβαίνω ὅτι δὲν θεωρεῖτε περιττὴ τὴν γενικότερη ἐκπαίδευση.
Β: Νὰ σᾶς φέρω μία εἰκόνα. Ἡ ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ καρπὸς τοῦ δένδρου, ἐνῶ οἱ ἐπιστῆμες εἶναι τὰ φύλλα. Ἄλλωστε καὶ ὁ μέγας Μωυσῆς καὶ ὁ σοφὸς Δανιὴλ διδάχθηκαν τὴν κοσμικὴ σοφία πρὶν ἀπὸ τὰ θεία διδάγματα… Πρῶτα μαθαίνουμε νὰ παρατηροῦμε τὸ εἴδωλο τοῦ ἥλιου στὸ νερὸ καὶ κατόπιν μαθαίνουμε γιὰ τὸν ἥλιο… Τὸ θέμα εἶναι νὰ ἔχουμε κριτικὸ πνεῦμα ὥστε νὰ παίρνουμε ὅτι ἀξίζει καὶ ὠφελεῖ τὴν ψυχή, νὰ ἀποφεύγουμε δὲ ὅτι μᾶς βλάπτει πνευματικά, ὅπως ἡ μέλισσα ἐπιλέγει τὰ ἄνθη, ἡ ὅπως πηγαίνουμε στὸ τριαντάφυλλο ἀποφεύγοντας τὸ ἀγκάθι… Καὶ τοῦτο διότι ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ τὰ πράττουμε ὅλα μὲ σκοπὸ τὴν προετοιμασία γιὰ ἄλλη ζωή.
Γ: Ἄλλωστε δὲν βλέπετε ὅτι ὁ σπουδαῖος καὶ ἅγιος Βασίλειος ὑπῆρξε ὁ ἰκανότερος ἀπὸ τοὺς συμφοιτητές του; Προσπαθοῦμε ἁπλῶς νὰ ἔχουμε σωστὴ ἱεράρχηση. Αὐτοὶ ποὺ κατηγοροῦν τὴ μόρφωση τὸ κάνουν γιὰ νὰ κρύβεται μέσα στὴ γενικὴ ἀπαιδευσία ἡ δική τους κι ἔτσι νὰ μὴν ἐλέγχονται.
Δ: Μπορεῖτε νὰ γίνετε πιὸ συγκεκριμένοι γύρω ἀπὸ τὸ ποιὰ πρέπει νὰ ἀπορρίπτουμε καὶ ποιὰ νὰ κρατοῦμε;
Γ: Ὅτι ὁδηγεῖ σὲ πλάνη γύρω ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ τὸν κόσμο ἡ ὁδηγεῖ σὲ εἴδωλα ἡ ἀστρολογία καὶ μαντεῖα, τὰ πολεμοῦμε καὶ τὰ ἀπορρίπτουμε. Κρατοῦμε ὅμως τὴν ἔρευνα γύρω ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴ φύση, γύρω ἀπὸ τὴν ψυχὴ καὶ τὶς θεϊκὲς πραγματικότητες. Δεχόμαστε ὅτι ἀφορᾶ στὴν ἔρευνα καὶ στὴ θεωρία. Ἀπορρίπτουμε ὅτι ὁδηγεῖ στοὺς δαίμονες καὶ στὴν πλάνη καὶ στὸν βυθὸ τῆς ἀπώλειας.
Β: Ἐπίσης δίνουμε προσοχὴ στὴ λογοτεχνία ποὺ ἔχει ἠθικὴ ἐπίδραση πάνω μας ἐπειδὴ ἐξυμνεῖ τὴν ἀρετὴ καὶ ἀπορρίπτουμε ἐκείνη ποὺ καλλιεργεῖ πάθη. Φροντίζουμε ἡ ἐπιστήμη νὰ μὴν ὑπηρετεῖ τὸ ψέμα. Γενικά, ἀγαποῦμε ὅτι εἶναι οἰκεῖο καὶ συγγενεύει πρὸς τὴν ἀλήθεια.
Ι: Δὲν θὰ γκρεμίσουμε τὸ σχολεῖο φυσικά, ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ ἐπιτρέψουμε τὸ σχολεῖο νὰ γκρεμίσει τὴν ψυχή. Ὅταν ἡ ψυχὴ σωφρονεῖ δὲν προέρχεται καμία ζημιὰ ἀπὸ τὴν ἄγνοια τῆς ρητορικῆς τέχνης, ὅταν ὅμως ἡ ψυχὴ εἶναι διεφθαρμένη, ἡ βλάβη εἶναι πολὺ μεγάλη, ἔστω καὶ ἂν ἡ γλώσσα εἶναι ἐξασκημένη· καὶ μάλιστα ἡ βλάβη εἶναι τόσο χειρότερη, ὅσο μεγαλύτερη εἶναι καὶ ἡ ρητορικὴ δύναμη. Διότι ὅταν ἡ πονηρία συνοδεύεται καὶ ἀπὸ εὐφράδεια, κάνει τὰ πράγματα πολὺ χειρότερα ἀπὸ τὴν ἀμάθεια.
Γ: Τὴν κοσμικὴ γνώση πρέπει νὰ τὴν ὑποτάξουμε στὴ θεϊκή, διότι αὐτὴ κατάγεται ἀπὸ τὸν οὐρανό. Ἡ γήινη παιδεία πρέπει νὰ τὴν ὑπηρετεῖ κόσμια.
Δ: Ἐκτὸς ἀπὸ τὸ μορφωτικὸ ἔργο ὁ ἐκπαιδευτικὸς ἐνεργεῖ γενικότερη ἀγωγή. Πῶς θὰ ἔπρεπε νὰ βοηθήσει τὸν νέο ὡς πρὸς τὸν χαρακτήρα του;
Β: Τώρα θίγετε ἕνα θέμα τόσο σημαντικὸ ὅσο καὶ παραμελημένο. Χρειάζεται ὁ νέος νὰ μάθει νὰ ἐρωτᾶ χωρὶς ἐριστικότητα καὶ νὰ ἀπαντᾶ χωρὶς ὑπεροψία. Νὰ μὴ διακόπτει τὸν συνομιλητή του, οὔτε νὰ παρεμβάλλει τὰ δικά του λόγια ἐπιδεικτικά. Ἂν ἔχει διδαχτεῖ κάτι ἀπὸ ἄλλον νὰ μὴν τὸ κρύβει σὰ νὰ ἦταν δική του σκέψη, ἀλλὰ νὰ φανερώνει τίνος εἶναι. Πρῶτα νὰ ἐξετάζει μέσα τοῦ τί πρόκειται νὰ πεῖ.
Ι: Πρέπει ὁ δάσκαλος νὰ εἶναι ἐλεύθερος ἐσωτερικὰ καὶ νὰ ἔχει τὸ θάρρος τῆς γνώμης του, συγχρόνως δὲ νὰ εἶναι συγκαταβατικὸς ὅταν αὐτὸ ὠφελεῖ καὶ τὸ ἀπαιτεῖ ἡ περίσταση. Νὰ εἶναι συγχρόνως καὶ καλοκάγαθος καὶ αὐστηρός. Τίποτε δὲν συμβάλλει τόσο στὸ νὰ πείσει κάποιος τὸν ἀκροατή του νὰ δεχτεῖ τὶς συμβουλές, ὅσο τὸ νὰ γνωρίζει ὅτι αὐτὲς λέγονται μὲ πολλὴ ἀγάπη. Μᾶλλον, ὅταν ὑπάρχει ἀγάπη δὲν χρειάζονται πολλὲς συμβουλὲς καὶ ἐντολές.
Δ: Ὁ ἐκπαιδευτικὸς ἔρχεται συνεχῶς σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴ συμπεριφορὰ τοῦ νέου, ἡ ὁποία δὲν εἶναι πάντοτε ἡ ἐνδεδειγμένη. Μὲ ποιὸ τρόπο πιστεύετε ὅτι πρέπει ὁ δάσκαλος νὰ προσεγγίζει τὰ παραπτώματα τῶν νέων;
Β: Νὰ εἶναι εὐπροσήγορος, ἀκόμη καὶ ὅταν πρόκειται νὰ ἐπιτιμήσει, διότι μόνο ἔτσι γίνεται εὐπρόσδεκτος. Τὰ σφάλματα τῶν νέων πρέπει νὰ διορθώνονται μὲ πατρικὴ εὐσπλαχνία καὶ μὲ ἐπιστημονικὸ λόγο.
Δ: Τί ἐννοεῖτε μὲ ἐπιστημονικὸ λόγο;
Β: Δηλαδὴ κάθε σφάλμα χρειάζεται διαφορετικὴ ἀντιμετώπιση. Ἄλλοτε εἶναι καιρὸς γιὰ ταπεινοφροσύνη, ἄλλοτε γιὰ ἐξουσία, ἄλλοτε γιὰ ἔλεγχο, ἄλλοτε γιὰ παρηγοριά, πότε γιὰ καλωσύνη καὶ πότε γιὰ ἀποτομία κτλ.
Γ: Ὅπως στὰ σώματα δὲν προσφέρονται ἡ ἴδια τροφὴ καὶ τὰ ἴδια φάρμακα, ἔτσι καὶ τὰ ἐλαττώματα τῶν ἀνθρώπων δὲν ἀντιμετωπίζονται μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Ἄλλοι εἶναι ὀκνηροὶ καὶ δυσκίνητοι ὅποτε χρειάζεται νὰ τοὺς κεντρίζουμε, ἐνῶ ἄλλοι εἶναι θερμόαιμοι καὶ βιαστικοὶ ὅποτε χρειάζονται χαλινάρι. Ἄλλους ὠφελεῖ ὁ ἔπαινος καὶ ἄλλους ἡ ἐπίπληξη, ὅταν καὶ τὰ δύο γίνονται τὴν κατάλληλη στιγμή. Ἄλλους διορθώνει ἡ παρηγοριὰ καὶ ἄλλους ἡ ἐπίπληξη.
Ι: Ἀκόμη, ἂν μιλήσεις μία φορὰ καὶ δὲν πείσεις, κι ἂν συμβουλέψεις καὶ δεύτερη καὶ τρίτη καὶ πολλὲς φορές, μὴν ἀποκάμεις νὰ ἐπαναλαμβάνεις τὰ ἴδια λόγια, χωρὶς ὅμως δυσαρέσκεια ἀλλὰ χαριτολογώντας.
Δ: Πῶς θὰ τὸ ἐπιτύχει αὐτό; Καὶ ὁ ἐκπαιδευτικὸς ἄνθρωπος εἶναι καὶ μπορεῖ νὰ θυμώσει.
Ι: Βεβαῖα. Ὅμως ὅσο περισσότερο μπορεῖ ὁ λόγος πρέπει νὰ εἶναι λόγος ἀνθρώπου ποὺ διδάσκει μᾶλλον παρὰ ποὺ ἐλέγχει, ποὺ παιδαγωγεῖ παρὰ ποὺ τιμωρεῖ, ποὺ βάζει τάξη παρὰ ποὺ διαπομπεύει, ποὺ διορθώνει παρὰ ποὺ ἐπεμβαίνει στὴ ζωὴ τοῦ ἄλλου. Ὁ δάσκαλος πρὸ πάντων πρέπει νὰ διδάσκει καὶ νὰ παιδαγωγεῖ μὲ πραότητα, διότι μία ψυχὴ ποὺ ἔχει ἀνάγκη νὰ μάθει, δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ μάθει κάτι ὠφέλιμο ὅταν αὐτὸ προσφέρεται μὲ θρασύτητα καὶ ἐριστικότητα. Ἀκόμη κι ἂν ἔχει τὴ διάθεση νὰ προσέξει θὰ αἰσθανθεῖ δύσκολα καὶ δὲν θὰ μάθει τίποτε. Ἐκεῖνος ποὺ θέλει νὰ μάθει κάτι ὠφέλιμο, πρὶν ἀπ’ ὅλα τ’ ἄλλα πρέπει νὰ διάκειται εὐμενῶς πρὸς τὸν δάσκαλο. Ὅπως εἶναι γνωστό, κανεὶς δὲν αἰσθάνεται εὐχάριστα ἀπέναντι σ’ ἐκεῖνον ποὺ βρίζει μὲ θράσος.
Β: Νὰ μὴν εἶσαι αὐστηρὸς στὶς ἐπιτιμήσεις καὶ νὰ μὴν ἐλέγχεις ἀμέσως καὶ μὲ ἐμπάθεια (διότι αὐτὸ εἶναι αὐθάδεια), οὔτε νὰ καταδικάζεις τὸν ἄλλο γιὰ μικρὰ σφάλματα σὰν νὰ εἶσαι ὁ ἴδιος ἀκριβοδίκαιος.
Γ: Στὸν φόβο ἀναμιξε τὴν ἠπιότητα. Μετρίασε τὴν ἀπειλὴ μὲ τὴν ἐλπίδα. Γνωρίζω πὼς ἡ καλωσύνη ἐπιτυγχάνει πολλὰ καὶ παρακινεῖ στὴν ἀνάλογη ἀνταπόδοση.
Ι: Κι ἂν ἀκόμη οἱ ἔπαινοι δὲν εἶναι ἀπολύτως δίκαιοι, χρησιμοποιοῦνται κατ’ οἰκονομίαν, διότι προετοιμάζουν τὸ ἔδαφος γιὰ ν’ ἀκολουθήσουν τὰ λόγιά μας. Διότι ἐκεῖνος ποὺ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἀπευθύνει ἀμέσως συστάσεις ποὺ δυσαρεστοῦν, ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ μὴν τὸν ἀκοῦν οἱ ἀδύνατοι κατὰ τὴν θέληση. Γενικά, τὶς προτροπὲς πρὸς τὸ καλὸ νὰ τὶς κάνετε μαζὶ μὲ ἐπαίνους, διότι ἔτσι γίνονται καὶ εὐπρόσδεκτες, ὅταν δηλαδὴ ὑποκινοῦμε τὸν ζῆλο αὐτῶν τῶν ἴδιων ποὺ συμβουλεύουμε.
Δ: Καταλαβαίνω ὅτι δίνετε πολλὴ σημασία στὴν ἐνθάρρυνση.
Ι: Ὁπωσδήποτε. Ἐκεῖνος ποὺ δὲν κατόρθωσε ἀπολύτως τίποτε γίνεται ὀκνηρὸς καὶ χάνει γρήγορα τὸ θάρρος του. Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ συνειδητοποίησε ὅτι ἐκτέλεσε μὲ ἐπιτυχία ἔστω μία ἐντολή, παίρνοντας ἀπ’ αὐτὴ θάρρος, θὰ προχωρήσει μὲ μεγαλύτερο ζῆλο πρὸς τὴν πραγματοποίηση καὶ τῶν ὑπολοίπων.
Δ: Σχετικὰ μὲ τὶς τιμωρίες τί θὰ εἴχατε νὰ πεῖτε;
Ι:Πρέπει νὰ ἐξετάζουμε μὲ μεγάλη ἀκρίβεια καὶ νὰ μὴν καταδικάζουμε αὐτοὺς ποὺ σφάλλουν μόνο ἀπὸ ὅσα ἀκούσαμε, οὔτε νὰ βγάζουμε ἀποφάσεις χωρὶς ἀποδείξεις. Δὲν εἶναι μικρὴ παρηγοριά… τὸ νὰ γνωρίζεις καὶ νὰ συναισθάνεσαι ὅτι τιμωρεῖσαι δίκαια.
Β: Κυρίως δὲν πρέπει νὰ ὀργιζόμαστε ἐναντίον ἐκείνων ποὺ σφάλλουν, διότι αὐτὸ δείχνει ἐμπάθεια. Ἰδιαίτερα νὰ προσέχουμε νὰ μὴ γινόμαστε πιὸ αὐστηροὶ ὅταν ἔχουν προσβάλει ἐμᾶς τοὺς ἴδιους.
Δ: Φαντάζομαι θὰ συνιστᾶτε καὶ φειδὼ στὶς τιμωρίες.
Ι: Ἂν τὸ παιδὶ συνηθίσει νὰ παιδαγωγεῖται μόνο μὲ τὴν τιμωρία, θὰ μάθει καὶ νὰ περιφρονεῖ τὶς τιμωρίες. Καὶ ἂν μάθει νὰ περιφρονεῖ τὶς τιμωρίες τότε πᾶνε ὅλα χαμένα… Ἐπίσης ἡ ἀπειλὴ τότε εἶναι ἀποτελεσματικὴ ὅταν τὸ παιδὶ πιστεύει ὅτι θὰ πραγματοποιηθεῖ… Ὅταν δεῖς ὅμως ὅτι ὁ φόβος τὸν ὠφέλησε, χαλάρωσε τὴν αὐστηρότητα, διότι ἡ ἀνθρώπινη φύση ἔχει ἀνάγκη καὶ ἀπὸ ἐπιείκεια.
Δ: Ἀπορρίπτουμε δηλαδὴ τὴν παιδαγωγική του φόβου.
Ι: Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ γίνει κάποιος καλὸς διὰ τῆς βίας. Διότι μόλις ἀπαλλαγῆ ἀπὸ τὴν βία θὰ ἐπιστρέψει στὴν κακία του. Ἐκεῖνος, ὅμως, ποὺ θὰ γίνει καλὸς μὲ τὴν προαίρεσή του θὰ παραμείνει σταθερὸς στὴν ἀρετή.
Δ: Βγάζω τὸ συμπέρασμα ὅτι δὲν σᾶς ἐνδιαφέρει ἁπλῶς καὶ μόνο νὰ ἐξαλειφθῆ πάση θυσία ἡ κακὴ συμπεριφορά, ἀλλὰ δίνετε πολλὴ σημασία στὸ σεβασμὸ τῆς προσωπικότητος τοῦ παιδιοῦ.
Β: Ναί, διότι πρόκειται γιὰ εἰκόνα Θεοῦ. Γιὰ παράδειγμα, ὅταν μᾶς ρωτᾶ κάτι δὲν πρέπει νὰ ἀπαντοῦμε ἀπρόθυμα, διότι αὐτὸ δείχνει περιφρόνηση πρὸς τὸν ἀδελφό μας καὶ ἔτσι προσβολὴ πρὸς τὸν Θεό.
Ι: Ἄλλο παράδειγμα σεβασμοῦ τῆς προσωπικότητος τοῦ μαθητῆ: Εἶναι πολὺ καλὸ νὰ κάμεις τὴ συμβουλὴ χωρὶς νὰ γίνει γνωστὴ στοὺς ἄλλους… Μὴν προσθέτεις πληγὴ πάνω στὶς ὑπάρχουσες πληγές.
Δ: Πολλοὶ μαθητὲς παραπονοῦνται πὼς οἱ δάσκαλοί τους φέρονται μὲ τρόπο ποὺ τοὺς κάνει ἀνάξιους σεβασμοῦ.
Ι: Οἱ ἀρχόμενοι συνηθίζουν νὰ προσβλέπουν στὴ συμπεριφορὰ ἐκείνων ποὺ τοὺς διοικοῦν σὰν σὲ ἀρχέτυπη εἰκόνα, καὶ νὰ ἐξομοιώνουν τὴ συμπεριφορά τους μὲ ἐκείνων.
Β: Πράγματι, εἶναι καθοριστικὴ ἡ δύναμη τοῦ παραδείγματος. Ἡ ἀξιοπιστία τοῦ δασκάλου καθιστὰ εὐπρόσδεκτο τὸν λόγο του καὶ προετοιμάζει τοὺς μαθητὲς νὰ προσέξουν περισσότερο.
Ι: Ἐκεῖνος ποὺ διδάσκει ἄλλους, ἂν δὲν ὠφελεῖται τίποτε ἄλλο, τουλάχιστον λέγοντας συγκινεῖται βαθιά, καὶ μάλιστα ὅταν βλέπει ὅτι εἶναι ὑπεύθυνος γὶ΄ αὐτὰ γιὰ τὰ ὁποία ἐπικρίνει τοὺς ἄλλους. Ποιὸ εἶναι λοιπὸν τὸ ὄφελος τῆς διδασκαλίας ὅταν δὲν διδάσκουμε καὶ δὲν διορθώνουμε τοὺς ἑαυτούς μας; Ὁ δάσκαλος πρέπει πρῶτα νὰ εἶναι δάσκαλος τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὅπως ἀκριβῶς ὁ στρατηγός, ἂν δὲν γίνει προηγουμένως ἄριστος στρατιώτης, δὲν θὰ μπορέσει ποτὲ νὰ γίνει στρατηγός, ἔτσι καὶ ὁ δάσκαλος.
Δ: Τί θὰ εἴχατε νὰ προσθέσετε πρὶν κλείσουμε;
Ι: Κάτι πρὸς τοὺς ἐκπαιδευτικούς: Κι ἂν ἀκόμη εἴμαστε δάσκαλοι, ἂς μὴν ἀπορρίπτουμε ὡς ἀνάξιες λόγου τὶς συμβουλὲς τῶν ἀνωτέρων μας.
Β: Ἐγὼ κάτι πρὸς τοὺς μαθητές: Κάθε ἄνθρωπος νὰ πολλαπλασιάσει τὸ χάρισμα ποὺ θὰ ἀποδειχτεῖ κατόπιν δοκιμῆς ὅτι ἔχει ἀπὸ τὸν Θεό, χρησιμοποιώντας τὸ γιὰ τὸ καλὸ καὶ τὸ ὄφελος τῶν πολλῶν. Διότι οὐδεὶς εἶναι ἀμέτοχός της χρηστότητος τοῦ Θεοῦ, κανεὶς δὲν ἔμεινε χωρὶς χαρίσματα.
Γ: Κι ἐγὼ κάτι πρὸς ὅλους: Ἡ παιδεία εἶναι ἀγαθὸ ποὺ πρέπει νὰ μεταδίδεται. Ὁ ἀδελφός μου ὁ Καισάριος, ἀφοῦ ἐσπούδασε στὴν Ἀλεξάνδρεια κάθε ἐπιστήμη καὶ ἀρίστευσε, ἐπέστρεψε στὴν πατρίδα μας γιὰ νὰ μεταδώσει καὶ σὲ ἄλλους ὅσα εἶχε πάρει.
Ι: Μοῦ ἐπιτρέπετε καὶ μία σύντομη δευτερολογία;
Δ: Βεβαίως, παρακαλῶ.
Ι: Μία ἔκκληση πρὸς τοὺς ὑπεύθυνους: Στοὺς δασκάλους πρέπει νὰ χορηγοῦμε μὲ ἀφθονία τὰ ἀναγκαία ὑλικὰ ἀγαθὰ γιὰ νὰ μὴν ἀποκάμνουν οὔτε νὰ ἀπογοητεύονται.
Δ: Σᾶς εὐχαριστῶ θερμά.
Ὅλοι Κι ἐμεῖς. Ἂς ἔχουν ὅλοι οἱ ἐμπλεκόμενοι στὴν παιδεία τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ.
Συνέντευξη ἀπὸ τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες
Ἀέρα Πατέρα 